του Δρ.Κώστα Δ. Οικονομάκη, Γεωπόνου –Ερευνητή
«Τρώμε ότι πέμπει ο Θεός» απάντησε η ενενηντάχρονη Κρητικιά ρίχνοντας
αφοπλιστικά το σπινθηροβόλο βλέμμα της στη γεμάτη περιέργεια αλλά και με
ικανή δόση υστεροβουλίας ερώτηση της εξ Αθηνών νεαρής δημοσιογράφου «τι
τρώτε και διατηρείστε τόσο ακμαία, είναι η κρητική διατροφή αυτή που
σας δίνει τόση ζωντάνια και υγεία;». Προφανώς ενδόμυχα θα σκεφτόταν «βρε
γιαγιά εσύ έφτασες τα 90, ανάθρεψες πέντε παιδιά και κρατείς το
νοικοκυριό σου σήμερα μόνη χωρίς βοήθεια από κανένα, ενώ εγώ στα 25 μου
θέλω δέκα καφέδες την ημέρα για να σταθώ στα πόδια μου.Άσε και το δέρμα σου που γυαλίζει ροδαλό και τσιτωμένο λες και έχεις κάνει botox, μήπως το θαύμα οφείλεται στη διατροφή σου;».
Οι διατροφικές συνήθειες κάθε λαού δεν είναι τίποτα άλλο παρά το καταστάλαγμα μιας περιπέτειας που ξεκινά πολλά-πολλά, εκατοντάδες χρόνια πριν, και που είχε εναγώνιο στόχο την ικανοποίηση των καθημερινών αναγκών σε τροφή. Όταν εξασφαλιζόταν η ποσότητα της τροφής τότε άρχιζε και η πολλές φορές ηδονιστική αναζήτηση της «ποιότητας», εκφραζόμενη ως γεύση.
Η «κρητική δίαιτα «ή «κρητική διατροφή» είναι οι διατροφικές συνήθειες που απέκτησε ένας λαός λιτοδίαιτος, κατατρεγμένος, επαναστάτης με 500 χρόνια σκλαβιάς στη νεότερη ιστορία του. «Νεότερη ιστορία» μιας και η ρίζα των Μινωιτών ξεκινά πριν από 4.600 χρόνια.
Τι το διαφορετικό θα μπορούσε να έχει το διαιτολόγιο αυτού του λαού εκτός από το «τρώμε ότι πέμπει (στέλνει) ο Θεός;».
Κατά τον Πωλ Φωρ (Η καθημερινή ζωή στην Κρήτη τη Μινωική Εποχή, Εκδ. Ωκεανίς, 1976) «τα ρεβίθια, τα κουκιά, το λαθούρι, η φάβα, οι φακές, και γενικά τα όσπρια, αποτελούσαν μαζί με τα λαχανικά, σέλινα, παντζάρια, αγριαγκινάρες, πικροράδικα, αγγούρια, κολοκύθια, μάραθο, μολόχα, γογγύλια, ραπανάκια, τη βάση της διατροφής. Το λάδι, το αλάτι, η ρίγανη, οι αρωματικοί βολβοί του σκόρδου και του κρεμμυδιού περιόριζαν την πικρίλα ή την ανοστιά της χορτοφαγίας αυτής».
Ο Γάλλος περιηγητής ιατρός και βοτανικός J.P. de Tournefort, που
επισκέφθηκε και την Κρήτη γύρω στα 1700 με χρηματοδότηση του βασιλιά
Λουδοβίκου ΙΔ’, γράφει στο Relation d’ un voyage du Levant (Έκδοση στην
Ελληνική τμήματος του από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης με τίτλο
«Ταξίδι στην Κρήτη και τις Νήσους του Αρχιπελάγους» Ηράκλειο 2003) για
τη διατροφή των Κρητικών «Οι Έλληνες (Κρητικοί) δε νοιάζονται διόλου για
το φαγητό. Τρέφονται και με ρίζες και από αυτό άλλωστε προέρχεται η
παροιμία, σύμφωνα με την οποία οι Έλληνες παχαίνουν εκεί που τα
γαϊδούρια ψοφούν της πείνας. Αυτό είναι απολύτως ακριβές. Οι γάιδαροι
δεν τρώνε παρά μόνο τα φύλλα των φυτών, ενώ οι Έλληνες φθάνουν μέχρι και
τη ρίζα». Δεν αποκλείεται ο Tournefort να γεύτηκε και αυτός βραστές τις
ρίζες του με εμφάνιση γαϊδουράγκαθου Scolymus hispanicus (ασκρόλιμπος,
σκολίμπρι), προσφιλείς μέχρι και σήμερα στους Κρητικούς που εξακολουθούν
να τις μαζεύουν μετά μανίας από τα χέρσα, αν και το φυτό » εισήχθη εις
καλλιέργεια». Το περίεργο είναι ότι όταν προ 15ετίας ήλθε στα Χανιά ο εξ
Ανδαλουσίας καταγόμενος φίλος μου Juan, αγνοούσε πλήρως το με μεγάλους
πληθυσμούς στην πατρίδα του φυτό, εξ ου και η βοτανική ονομασία
hispanicus, ενώ εντυπωσιάστηκε από τη γευστικότητα των βραστών ριζών
του.H Κρήτη με έκταση 8.300 τ.χ. διαθέτει πλουσιότατη χλωρίδα με περίπου 1.800 γνωστά είδη και υποείδη (περ. 2.400 taxa) από τα οποία περισσότερα από190 (περ. 240 taxa) είναι ενδημικά, γεγονός που κατατάσσει τη χλωρίδα της στις πλουσιότερες της Μεσογείου.
Περισσότερα από 150 είδη και υποείδη άγριων φυτών συμμετέχουν στο διαιτολόγιο των Κρητικών! Ακόμα και φυτά με τοξικές ιδιότητες (π.χ. Anagallis arvensis) χρησιμοποιούνται, σε μικρό ποσοστό, στο περίφημο «συμπεθεριό», το μίγμα χόρτων που επινόησε η Κρητικιά για να ικανοποιήσει ποσοτικά αλλά και γευστικά τις ανάγκες της οικογένειας σε τροφή. Γιατί και στην περίπτωση της Κρήτης πίσω από κάθε «δίαιτα» αλλά ίσως και κάθε μορφή «πολιτισμού» κρύβεται μια μηχανή «παντός καιρού» που δούλευε ακατάπαυστα ανεξαρτήτως εποχής, χρόνου και ώρας, στο βουνό, στο χωράφι, στην κουζίνα, στον αργαλειό, στη ραπτική, στην οικοτεχνία, στην παιδαγωγική, στη φροντίδα για τα πάντα…η γυναίκα! Αυτή είναι η αφανής ηρωίδα που δημιούργησε και αυτό που αποκαλούμε «κρητική δίαιτα». Η κρητική δίαιτα μέχρι και πριν λίγα χρόνια παρουσίαζε σημαντική διαφοροποίηση ανάμεσα στην Ανατολική και Δυτική Κρήτη. Η δυτική Κρήτη είχε ανεπτυγμένη, λόγω αυξημένων βροχοπτώσεων και ορεινού όγκου, κτηνοτροφία και ως εκ τούτου σημαντική συμμετοχή στο διαιτολόγιο γάλακτος, τυριού και αυγών, ενώ στην ανατολική κυριαρχούσαν τα όσπρια, κυρίως κουκιά. Το κρέας ήταν το «κεφάλαιο» της κτηνοτροφίας και σπανίως το κατανάλωναν, κυρίως στις μεγάλες γιορτές (Χριστούγεννα και Πάσχα, και αργότερα και τις Κυριακές στις αστικές κυρίως περιοχές), έτρωγαν τους «τόκους» γάλα, τυρί, αυγά. Ένα κοινό χαρακτηριστικό είχε και εξακολουθεί να έχει η κρητική δίαιτα σε όλο το νησί, «πλέει στο ελαιόλαδο».
«Αι ελαίαι, τα δημητριακά, τα όσπρια, τα αγριόχορτα και τα φρούτα, εν συνδιασμώ προς τας περιορισμένης ποσότητας κρέατος και γάλακτος αιγός, με το κυνήγι και το ψάρι, διετηρήθησαν ως βασικαί τροφαί των Κρητών επί τεσσαράκοντα αιώνας…» (Ίδρυμα Ροκφέλερ «Η ΚΡΗΤΗ» 1948-1957. Ανατύπωση Εκδόσεις Τροχαλία 1997).
Η ανάδειξη της βιολογικής αξίας της κρητικής διατροφής ξεκίνησε με τη λεγόμενη «Μελέτη των επτά χωρών» η οποία άρχισε το 1957 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Σκοπός της μελέτης ήταν η διερεύνηση της επίδρασης της διατροφής στην υγεία και μακροζωία 1.000 περίπου ανδρών ηλικίας 40-50 ετών, σε επτά διαφορετικές χώρες και περιοχές (Φινλανδία, ΗΠΑ, Ολλανδία, Ιταλία, Ελλάδα (Κέρκυρα), Ελλάδα (Κρήτη), Γιουγκοσλαβία, και Ιαπωνία). Στη μελέτη αυτή παρουσιάζεται η Κρήτη να έχει το μικρότερο αριθμό θανάτων από καρκίνους και καρδιαγγειακά νοσήματα από όλες τις άλλες περιοχές και μάλιστα με πολύ μεγάλη διαφορά. Επίσης ο πληθυσμός της Κρήτης ήταν ο μακροβιότερος, αφού το 1991 στην Κρήτη ζούσε το 50% αυτού, ενώ στη Φινλανδία κανείς!
Και βέβαια σήμερα η κρητική διατροφή έχει δεχτεί τις επιδράσεις της δυτικής διατροφικής ταχυφαγικής «διαστροφής» σε σημαντικό βαθμό και κυρίως στην αύξηση της κατανάλωσης κρέατος, όμως εξακολουθεί να ανθίσταται με το ελαιόλαδο και τη χορτοφαγία και μάλιστα με τη σημαντική συμμετοχή των άγριων χόρτων στο διαιτολόγιο.
Αυτά τα άγρια χόρτα, συμπεριλαμβανομένων και των αρωματικών βοτάνων που προστίθενται στα φαγητά ή στα περίφημα «βραστάρια», αποδεικνύεται σήμερα από πληθώρα επιστημονικών μελετών, ότι περιέχουν συστατικά υψηλής βιολογικής αξίας για τη διατήρηση της υγείας και μακροζωίας. Ένα ακόμα πλεονέκτημα των άγριων χόρτων σε σχέση με τα καλλιεργούμενα είναι φυσικά το γεγονός, ότι αν συλλέγονται από «καθαρό» τόπο, είναι απαλλαγμένα από χημικούς ρύπους (φυτοφάρμακα, λιπάσματα κ.λπ.). Βέβαια τα περισσότερα από αυτά τα φυτά δεν υπάρχουν μόνο στην Κρήτη και καταναλώνονται σε διάφορες περιοχές της πατρίδας μας. Συχνά το ίδιο κοινό όνομα αναφέρεται σε διαφορετικά είδη φυτών, έτσι παρακάτω επιχειρούμε μια σύντομη παρουσίαση μερικών φυτών προτάσσοντας τη βοτανική τους ονομασία, ακολουθούμενη από την κοινή. Στις ιδιότητες αναφέρονται μόνο οι επιστημονικά τεκμηριωμένες όπου υπάρχουν.
Cichorium intybus L. (Ροδίκιο, Ραδίκι, Πικροράδικο, Πικραλίδα)
Περιζήτητο για τη νοστιμιά του, άφθονο σε χέρσους αλλά και καλλιεργούμενους αγρούς, παρουσιάζεται με διάφορες παραλλαγές ως προς το σχήμα, χρωματισμό και παρουσία ή όχι χνουδιού στα φύλλα. Ιδιαίτερα στην Κρήτη εκτιμάται το «γουλί» η ρίζα, η οποία πιστεύεται ότι έχει «συμπυκνωμένες» θεραπευτικές ιδιότητες. Γενικά όλα τα πικρά χόρτα θεωρούνται «φάρμακα» όταν θεραπεύουν, ή «φαρμάκια» όταν δηλητηριάζουν.Χρήσεις:
- Κουζίνα: Βραστό και ωμό σε σαλάτες, με αρνί ή κατσίκι φρικασέ.
- Λαϊκή Θεραπευτική: Διουρητικό, παθήσεις ήπατος, χολής, σπλήνας, αντιδιαβητικό.
- Ουσίες που έχουν απομονωθεί: ινουλίνη, κιχοριίνη, καφεΐνη, οργανικά οξέα, βιταμίνες, πολυακετυλένια κ.λπ.
- Ιστορία: Αναφέρεται από τους Διοσκουρίδη (Κιχώριον) και Γαληνό ως αντιδιαβητικό και ηπατικό. Ο μοναχός Αγάπιος ο Κρής σε ένα σύγγραμμα του ΙΕ’ αιώνα αναφέρεται στις θεραπευτικές του ιδιότητες «…καθαρίζει το συκώτι και το γιατρεύει από κάθε βλάβη..».
- Ιδιότητες: Αντιφλεγμονώδες, αντιηπατοτοξικό, αντιδιαβητικό.
Cichorium spinosum L. (Σταμναγκάθι)
|
Το χόρτο με τους περισσότερους λάτρεις και κυρίως αυτό που φυτρώνει στα παράλια που είναι (λόγω αλατιού) και νοστιμότερο. Θα το βρούμε και στην ορεινή ζώνη ανάμεσα σε βράχους, με τη χαρακτηριστική αγκαθωτή ταξιανθία του. Τα τελευταία χρόνια καλλιεργείται σε διάφορες περιοχές της Κρήτης αλλά και της Ελλάδας, ενώ αναφέρονται και εξαγωγές φυτώριων προς καλλιέργεια στην Ιταλία. |
- Κουζίνα: Βραστό και ωμό σε σαλάτες, με αρνί ή κατσίκι φρικασέ.
- Λαϊκή Θεραπευτική: Διουρητικό, παθήσεις ήπατος, χολής, σπλήνας, αντιδιαβητικό.
- Ουσίες που έχουν απομονωθεί: ινουλίνη, κιχοριόλες, οργανικά οξέα, βιταμίνες, πολυακετυλένια κ.λπ.
Taraxacum sp. (Μαρουλίδα, Κοφτό, Αγριοραδίκι κ.λπ.)
Υπάρχουν διάφορα είδη Taraxacum (minimum, allepicum, bithynicum, hellenicum, megalorhizon, και ίσως και officinale) στην Κρήτη, τα οποία συλλέγονται με διαφορετικές ονομασίες κατά περιοχή. Η ονομασία «Μαρουλίδα» χρησιμοποιείται στις τέως επαρχίες Κυδωνίας και Κισσάμου του Νομού Χανίων, ενώ στην τέως επαρχία Αποκορώνου η ίδια ονομασία αναφέρεται στο ενδημικό λαχανευόμενο φυτό Petromarula pinnata L. H ονομασία «κοφτό» δίδεται στο φυτό στις περισσότερες περιοχές του Ν. Ηρακλείου.Το φυτό εκτιμάται ιδιαίτερα στα Χανιά όπου και αφθονεί (από την παραλιακή μέχρι και την υψηλή ορεινή ζώνη).
Χρήσεις:
- Κουζίνα: Βραστό και ωμό σε σαλάτες, με αρνί ή κατσίκι κατσαρόλας.
- Λαϊκή Θεραπευτική: Διουρητικό, χολαγωγό, παθήσεις ήπατος και σπλήνας, κατά της ακμής και δερματικών παθήσεων.
- Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Λεκιθίνη στα άνθη, λακτοπικρίνη, ινουλίνη, χολίνη, ασπαραγίνη, καροτενοειδή λουτεϊνη, βιολαξανθίνη, φυτοστερόλες, τριτερπένια, φαινολικά οξέα, μέταλλα, βιταμίνες Α, Β6,0,Ό, μεταλλικά άλατα ιδιαίτερα καλίου.
- Ιστορία: Το Taraxacum θεωρούσαν οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι
φαρμακευτικό, ενώ έγινε γνωστό στη Μεσαιωνική Ευρώπη από τους Άραβες
ιατρούς Ραζέ και Αβικέννα, που στα συγγράμματά τους αναφέρουν τις
φαρμακευτικές του ιδιότητες. Αναγράφεται σε όλα τα βιβλία
βοτανοθεραπευτικής του Μεσαίωνα. Η ρίζα του καβουρδισμένη
χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο του καφέ (Chicoree, Chicory).
Reichardia picroides L. (Γαλατσίδα)
Σε άγονες και χέρσες τοποθεσίες με τρυφερούς βλαστούς που περιέχουν γαλακτώδη χυμό. Φυτό πολυετές, τα φύλλα και οι βλαστοί με γλυκιά γεύση. Χρήσεις:
- Κουζίνα: Τρώγεται ωμό ή βραστό μόνο του ή μαζί με άλλα χόρτα
- Λαϊκή Θεραπευτική: ελαφρό διουρητικό.
Scolymus hispanicus L. (Ασκρόλυμπος, Ασκόλυμπρος, Σκολύμπρι)
Ο Ισπανός, που δε γνώριζε ο Juan, το γαϊδουράγκαθο του Tournefort!..
Πολυετές φυτό που συναντούμε σε άγονα και χέρσα εδάφη χαμηλού υψομέτρου. Τα τελευταία χρόνια καλλιεργείται λόγω της σημαντικής του ζήτησης.
Χρήσεις:
- Κουζίνα: Βραστό (ρίζες και φύλλα μετά την αφαίρεση των αγκαθιών) αλλά και φρικασέ με κατσίκι ή αρνί.
- Λαϊκή Θεραπευτική: Διουρητικό, νεφρολιθιάσεις, ανθιδρωτικό. Το νερό από τα βρασμένα φυτά εκτιμάται ιδιαιτέρως και πίνεται ως διουρητικό.
- Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Οργανικά οξέα, βιταμίνες, μεταλλικά άλατα
- Ιστορία: Αναφέρεται από τον Θεόφραστο ως «λειμώνιος σκόλυμος». Ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος αναφέρουν ότι η ρίζα του μεταξύ των άλλων είχε και αποσμητικές ιδιότητες.
Sonchus oleraceus L., Sonchus asper (Τσέχος, Ζοχός)
Κοινό ετήσιο φυτό με γαλακτώδη χυμό σε καλλιεργημένα και ακαλλιέργητα χωράφια που διατηρούν υγρασία.Χρήσεις:
- Κουζίνα: Βραστό ή τσιγαριστό αλλά και ωμό σε σαλάτες
- Λαϊκή Θεραπευτική: Αντίδοτο δηλητηρίων, τονωτικό, γαλακταγωγό. Οι Κρητικοί όταν μαγειρεύουν χοχλιούς (σαλιγκάρια) ρίχνουν στην κατσαρόλα και λίγο τσόχο ως αντίδοτο σε περίπτωση ύπαρξης δηλητηριώδους χοχλιού
- Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Ανόργανα στοιχεία και κυρίως ασβέστιο και σίδηρος, βιταμίνες (ασκορβικό οξύ, θειαμίνη, νιασίνη, ριβοφλαβίνη).
- Ιστορία: Αναφέρεται από τον Θεόφραστο και το Διοσκουίδη. Κατά τη μυθολογία ο Θησέας έφαγε τσόχους πριν αντιμετωπίσει τον Μινώταυρο.
- Ιδιότητες: Ο χυμός του έχει χρησιμοποιηθεί σε ασθένειες του ήπατος.
Capparis spinosa L. (Κάππαρη)
Έρπων θάμνος με (spinosa ) ή χωρίς (inermis) αγκάθια στους βλαστούς, στην παραλιακή και ημιορεινή ζώνη σε βράχους, τοίχους ή και καλλιεργούμενα χωράφια όπου θεωρείται » ζιζάνιο». Στον ιταλικό νότο καλλιεργείται.Χρήσεις:
- Κουζίνα: μπουμπούκια και τρυφεροί βλαστοί τουρσί.
- Λαϊκή Θεραπευτική: Ορεκτικό, διουρητικό.
- Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Φλαβονοειδή και κυρίως ρουτίνη.
- Ιστορία: Ο Ιπποκράτης τη θεωρούσε αποχρεμπτικό, ενώ ο Διοσκουρίδης συνιστούσε να βράζεται σε ξύδι για στοματικές πλύσεις σε οδονταλγίες. Οι αρχαίοι Έλληνες τη θεωρούσαν αφροδισιακό. Ο Αγάπιος Λίνδος (17ο αι.) γράφει «… θεραπεύει τη σπλήνα, φθείρει τους σκώληκες, ιατρεύει τους ζοχάδες, αυξάνει το σπέρμα, θεραπεύει το συκωτιών και τα πιασίματα, κινά το ουράς και τα καταμήνια, ωφελεί τα ρευματικά…».
Mascara Como sum Mill. (Πρόβιος, Ασκορδούλακας, Βολβός)
Το όμορφο κρινάκι με το γευστικό βολβό σε καλλιεργημένες ή ακαλλιέργητες εκτάσεις σε υψόμετρο μέχρι και 900 μ., και που τελευταία μας έρχεται . από το Μαρόκο!Χρήσεις:
- Κουζίνα: Οι βολβοί τουρσί.
- Λαϊκή Θεραπευτική: Ορεκτικό, τονωτικό, αφροδισιακό.
- Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Κομισικό οξύ (δράση σαπωνίνης).
- Ιστορία: Ο Ιπποκράτης το συνιστούσε ως γαλακταγωγό και ως βοηθητικό της σύλληψης. Ο Διοσκουρίδης θεωρούσε το βολβό ευστόμαχο και κατά των αιμορροΐδων, πανάδων δέρματος και πιτυρίδας. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Βυζαντινοί το θεωρούσαν αφροδισιακό, ενώ ο βουκολικός ποιητής Θεόκριτος το εκθειάζει ως τροφή των χωρικών.. Ο Αθηναίος τους διαχωρίζει ως προς την ποιότητα «..άριστοι είναι οι λεγόμενοι Βασιλικοί που έχουν κόκκινο χρώμα, δεύτεροι είναι οι Λυβικοίμε λευκό χρώμα και χειρότεροι από όλους είναι οι Αιγυπτιακοί..». (Για τους Μαροκινούς δε λέει τίποτα..)
- Ιδιότητες: Διουρητικό.
Portulaca oleracea (Mill.) (Γλιστρίδα, Αντράκλα)
Στα ποτιστικά κηποχώραφα του καλοκαιριού.Χρήσεις:
- Κουζίνα: Ωμά φύλλα και βλαστοί σαλάτα αλλά και ως υποκατάστατο του αγγουριού στο τζατζίκι.
- Λαϊκή Θεραπευτική: Ορεκτικό, τονωτικό, αντιπυρετικό.
- Ουσίες που έχουν απομονωθεί: ω3 λιπαρό οξύ, φλαβονοειδή, καρδιακοί γλυκοζίτες, κουμαρίνες, οξαλικό οξύ, αμινοξέα, τανίνες.
- Ιστορία: Ο Ιπποκράτης τη συνιστούσε σε μητρορραγίες. Ο Διοσκουρίδης τη θεωρούσε επουλωτική πληγών και για τις παθήσεις του στομάχου και τις αιμορροΐδες.
- Ιδιότητες: Αντιχοληστερινικό, αντιπαρασιτικό, αναλγητικό, αντιφλογιστικό.
Crithmum maritimum (Κρίταμος)
Σε βράχους και πετρώδεις τοποθεσίες της παραθαλάσσιας ζώνηςΧρήσεις:
- Κουζίνα: Ωμό σε σαλάτες, στην άλμη ή τουρσί.
- Λαϊκή Θεραπευτική: Διουρητικό, αποτοξινωτικό.
- Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Αιθέριο έλαιο (ευγενόλη, καρβακρόλη, πινένιο, Μανόλη, θυμόλη), μεταλλικά άλατα, ιώδιο, βιταμίνες, ω3 και ω6 λιπαρά οξέα.
- Ιστορία: Το κρήθμον του Θεοφράστου, αναφέρεται από τον Ιπποκράτη ως εμμηναγωγό, ενώ ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος το θεωρούσαν τονωτικό και καθαρκτικό του αίματος.
- Ιδιότητες: Πηγή ιωδίου, βιταμίνης C και ω3 λιπαρών οξέων.
Plantago lanceolata L. (Πεντάνευρο)
Σε ακαλλιέργητα χωράφια με σχετική υγρασία της πεδινής και ημιορεινής ζώνης.Χρήσεις:
- Κουζίνα: Τσιγαριστό με άλλα χόρτα, και για τα περίφημα «καλιτσούνια».
- Λαϊκή Θεραπευτική: Αντιβηχικό, για παθήσεις του αναπνευστικού αλλά και ως αντιαρθριτικό και αντιρρευματικό.
- Ιστορία: Κατά τον Διοσκουρίδη θεραπεύει τις δερματικές παθήσεις. Ο Γαληνός χρησιμοποιούσε τα πεντάνευρα ως αιμοστατικά και κατά της δυσεντερίας. Ο Πλίνιος το συνιστούσε κατά της φυματίωσης.
- Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Βλεννώδεις ουσίες, και το χρωμογόνο ετεροσίδιο αουκουμποσίδη.
- Ιδιότητες: Αντιδιαρροϊκό, αποχρεμπτικό, μαλακτικό και επουλωτικό.
Petromarula pinnata L. (Μαρουλίδα, Πετροφυλλιά).
Ενδημικό της Κρήτης, διετές, χασμόφυτο σε σχισμές βράχων και παλαιούς τοίχους (Ενετικά τείχη Χανίων).Χρήσεις:
- Κουζίνα: Τσιγαριστό μόνο ή με άλλα χόρτα.
Papaver rhoeas L. (Κουτσουνάδα, Παπαρούνα)
|
Η γνωστή μας παπαρούνα, άλλοτε (προ της ανακαλύψεως των ζιζανιοκτόνων), υπεύθυνη για το κόκκινο χαλί των αγρών μας.
Χρήσεις:
|
- Ιστορία: Κατά τη Μυθολογία μας όταν ο Κρόνος θυσιάστηκε με ένα χρυσό δρεπάνι, σταγόνες από το αίμα του έπεσαν στη γη και μεταμορφώθηκαν σε κόκκινες παπαρούνες. Ο Θεόφραστος αναφέρει ότι «φύεται «εν κριθαίς’». Το όνομα ροιάς, αναφέρει ο Διοσκουρίδης, ότι το απέκτησε το φυτό «δια το ταχέως το άνθος αποβαλείν». Το «κοκκινόλαδο» (εκχύλισμα ανθέων σε ελαιόλαδο) χρησιμοποιούσαν οι Κρητικοί σε εντριβές για νευραλγίες, επίσης έβραζαν άνθη μαζί με φλούδι από ρόδι και ζάχαρη και το έδιναν στα βρέφη κατά του κοκίτη.
- Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Ο οπός (γαλακτώδης χυμός) του φυτού περιέχει τα αλκαλοειδή ροιαδίνη, ροιαγενίνη, ροιαερυθρίνη Ι και ροιαερυθρίνη ΙΙ. Το άνθος είναι πλούσιο σε βλενώδεις ουσίες και περιέχει ανθοκυάνες.
- Ιδιότητες: Καταπραϋντικό, μαλακτικό.
- Chrysanthemum coronarium L. (Μαντηλίδα)
- Chondrila juncea (Γλυκοσυρίδα)
- Cynara cornigera (Αγριαγκινάρα)
- Chenopodium album (Κλουβίδα)
- Βοrago officinalis (Μποράντζα)
- Anchusa azurea (Αγόγλωσσος)
- Αmaranthus sp. (Βλίτα)
- Leontodon tuberosus (Βυζίδα, Προβάτσα)
- Crepis commutata (Συρίδα)
- Crepis vesicaria ( Λεκανίδα, Κοκκινογούλα)
- Hypocheris radicata (Παχιές)
- Helminthotheca echioides (Χοιρομουρίδες, Μαλιότζες)
- Hirschfeldia incana (Μαύρη βρούβα)
- Sinapis sp (Βρούβα, Καψαθός, Λαψάνα)
- Τamus communis (Αβρωνιά)
- Allium ampeloprasum (Αγριόπρασο)
- Asparagus aphyllus (Σπαράγγι)
- Malva sylvestris (Μολόχα)
- Solanum nigrum (Στύφνος)
- Scandix sp (Αχάτζικας)
- Tordylium apulum (Καυκαλήθρα)
- Oenanthepimpineloides (Κουρνοπόδι)
- Foeniculum vulgare (Μάραθο)
- Daucus carota (Σταφυλίνακας, Άγριο καρότο)
- Urtica sp (Αγκινίδα, Τσουκνίδα)
- Prassium majus (Λαγουδόχορτο)
- Crocus cartwrightianus (Ζαφορά, Κρόκος για άρωμα και χρώμα στην τσικουδιά και. το πιλάφι)
Πληροφορίες: Δρ Κώστας Οικονομάκης, e-mail: ceconom@nagref-cha.gr
Κρητικά ‘Αγρια Χόρτα (Βοτανα)
Το σταμναγκάθι (Cichοrium Spinosun).
Φάρμακο για τους αρχαίους, όπως μας πληροφορεί ο Διοσκουρίδης, χαίρει -δικαιολογημένα -μεγάλης εκτιμήσεως στην Κρήτη. Συλλέγεται και τρώγεται με λάδι και ξύδι. Το φυτό σταμναγκάθι είναι θάμνoς αγκαθωτός, αλλά οι αγκάθες του δεν είναι τόσο αιχμηρές ώστε να καθιστούν δύσκολη την περισυλλογή των μικρών βρώσιμων πράσινων φύλλων του.
Η ονομασία του οφείλεται σε μια παλιά συνήθεια των Κρητικών: Με τους θάμνoυς αυτούς σκέπαζαν τα στόμια των σταμνιών, για να μη μπαίνoυν ζωύφια μέσιx στο νερό). Όπως συμβαίνει με όλα τα χόρτα της Κρήτης, η παρασκευή της σαλάτας εξαρτάται από τις τοπικές ιδιαιτερότητες και από τη φαντασία της κάθε νοικοκυράς. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που το σταμναγκάθι χρησιμoποιείται αναμεμειγμένo με άλλα άγρια χόρτα, με λίγο κρεμμύδι (χρησιμoπoιείται το χλωρό κρεμμύδι και, κυρίως, τα υπέργεια μέρη του) και άνηθο.
Το σταμναγκάθι πέρασε με τη λαϊκή του ονομασία στη λογοτεχνία: » Κράζει ο φονιάς, και ξεπατώνοντας το σταμναγκάθι ρίχνει…» (Οδύσσεια Καζαντζάκη , Α722)
Το ραδίκιο (Cichorium intibus).
Θεωρείται εκλεκτή τροφή .Ωμό τρώγεται πάντα με ξύδι λόγω της πικρής του γεύσης.
«αν κάμω άχι πρέπει μου, κι αν κλαίω έχω δίκιο γιατί ‘καμες το χείλι μου πικρό σαν το ροδίκιο», μας λεει η κρητική μαντινάδα (Λεξικό Πιτυκάκη, Β. σελ. 930)
Η αγαλατσίδα (Reichardia picroides ).
Είναι η «γαλακτίτις» των βυζαντινών, η «γαλακτίδα» του Mεσαίωνα, η γαλατσίδα ή αγαλατσίδα της σημερινής Κρήτης. Παρετυμολoγικά συνδέθηκε με το γάλα και συχνά την κατανάλωναν οι θηλάζουσες μητέρες, πιστεύοντας ότι τις υποβοηθούσε να «κατεβάσουν γάλα. Η γεύση της είναι υπόγλυκη.
Η γλιστρίδα (Portulaca Oleracia).
Η γνωστή στην υπόλοιπη Ελλάδα «αντράκλα». Αυτοφυής αλλά και καλλιεργήσιμη στην Κρήτη, αποτελεί σπουδαίο σαλατικό της θερινής περιόδου. Συνήθως οι σαλάτες που γίνονται με ωμή γλιστρίδα είναι πολύ νόστιμες, αφού αναμειγνύεται είτε με μαρoύλι, είτε με τομάτα. και αγγούρι, είτε με μαϊντανό και κρεμμύδι, ενώ δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που γίνεται σαλάτα με βραστό αυγό και πατάτα. Σύμφωνα με νεώτερες έρευνες ή υψηλή περιεκτικότητά της σε λιπαρές ουσίες που καταπολεμούν τη χοληστερίνη καθιστά τη γλιστρίδα άριστη και υγιεινή τροφή.
Οι παπούλες ή ψαρές ή καμπυλιές. (Lathyrus ochrus).
Kαλλιεργήσιμo λαχανικό που χρησιμoπoιείται κυρίως ως σαλατικό, και, σχεδόν πάντα, ωμό. Η γεύση του είναι υπόπικρη. Kατά την περίοδο Τής Mεγαλης Σαρακοστής αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα νηστίσιμα φαγητά της Κρήτης. Τρώγεται με λάδι και ξύδι, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις αλατίζεται και δεν λαδώνεται (κατά τις νηστίσιμες ημέρες που δεν επιτρέπεται η κατανάλωση ελαίου). Σε πολλές περιοχές της Κρήτης συνοδεύει, μαζί με την επίσης ωμή αγκινάρα, το τοπικό ποτό «τσικουδιά».
Αγγούρι
Είναι πολύ γνωστό σε όλους μας το φυτό που καλλιεργείτε σχεδόν σε όλους τους αγρόκηπους και τα περιβόλια .Δροσιστικό , διουρητικό, πολύτιμο για τον οργανισμό μια και περιέχει πολύ νερό , ιδανικό για αδυνάτισμα μια και είναι πολύ χαμηλό σε θερμίδες και πολύ χορταστικό για το στομάχι μας . Παλιά θεωρούσαν ότι χρησίμευε στην ιατρική για την ψαμμίαση , την δυσκοιλιότητα , την νεφρίτιδα και γενικά τα πρηξίματα στομάχου , αλλά και στο δέρμα σαν μάσκα προσώπου μέχρι να απορροφηθεί όλη η υγρή του ουσία από το δέρμα μας .
{mospagebreak}
Aγκινάρα
Ένα πραγματικά πολύτιμο λαχανικό επίσης η αγκινάρα , που μπορούμε να τη βρούμε σε κήπους , και περιβόλια με πάσης φύσεως άλλα λαχανικά. Απομακρύνει την χοληστερίνη από το αίμα μας χάρης την διουρητική δράση της . Είναι θαμνώδες φυτό και φτάνει περίπου τα 1 έως και2 μέτρα. Τα πιο χρήσιμα μέρα της αγκινάρας θεωρούνται τα φύλλα και η ρίζα .
Χρησιμεύει στην μαγειρική ως λαχανικό αλλά και στην ιατρική αφού θεωρείτε ως ένα πλέον θεραπευτικό βότανο . Ένα συστατικό πολύ σημαντικό που περιέχετε σε αυτήν είναι η κυναρίνη και έχει αποδειχθεί ότι ελαττώνει σημαντικά τα επίπεδα χοληστερίνης και τριγλυκεριδίων στο σώμα μας , όπως επίσης έχει αποδειχτεί με πανεπιστημιακές μελέτες πως διεγείρει την έκκριση χολής και χρησιμοποιείτε στην θεραπεία της ανεπάρκειας του συκωτιού και της ατελής πέψης . Επίσης πολλοί είναι που λένε ότι χρησιμεύει για την αρτηριοσκλήρωση , τους ρευματισμούς , της φαγούρας και της ατονίας .
Από τα φυτά με ευρύτατη χρήση είτε ως αφεψήματα είτε ως ΄΄ιατρικά΄΄ στην Κρήτη είναι:
Μαλοτίρας
Αποτελεί συνήθως το κύριο συστατικό για ένα αφέψημα θαυμάσιας γεύσης και αρώματος μαζί με άλλα φυσικά αρωματικά και συγχρόνως πολύ καλά για την υγεία βότανα . Συλλέγετε από τον Μάιο – Αύγουστο . Είναι ευεργετικό κατά των παθήσεων του κυκλοφοριακό συστήματος του ανθρώπινου οργανισμού, κατά των αναπνευστικών προβλημάτων , της πέψης και την τηρεί πλήρεις προϋποθέσεις για την ισχυρή αντιμετώπιση του κρυολογήματος και του βήχα. Ειδικά η χρησιμοποίηση του με μέλι (ζεστό αφέψημα) είναι το ιδανικό γιατρικό για πονόλαιμους .
Χαμομήλι (Marticaria chamomila)
Συλλέγετε από τον Απρίλιο έως και τον Ιούνιο ενώ αποξηραίνεται και χρησιμοποιείτε για όλο το χρόνο . Στην Κρήτη υπάρχει παντού ιδιαίτερα σε χέρσους τόπους . Χαρακτηρίζεται ως αντιφλεγμονώδες , αντιαλλεργικό, καταπραϋντικό και άριστης ποιότητας αντισηπτικής χρήσης . Καταναλώνετε συνήθως ζεστό ως αφέψημα σε συνδυασμό με άλλα Κρητικά βότανα , συνδυάζοντας τη τέλεια χαλάρωση και καταπολεμώντας την αϋπνία .
Φασκόμηλο (Salvia fruticosa)
Συλλέγετε από Απρίλιο μέχρι και τον Οκτώβρη , πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά βότανα της Κρήτης άλλωστε και η παγκόσμια ονομασία του το χαρακτηρίζει πλήρως . Salvia προέρχεται από τη λατινική λέξη salvare που σημαίνει «σώζω» , θεωρώντας το πολύτιμο για τον ανθρώπινο οργανισμό . Θεωρείτε αντιιδρωτικό, κατά του πονόλαιμου και του πονοκεφάλου, κατά των πνευμονικών νόσων αλλά θεωρείτε εκτός των άλλων και ως διουρητικό και αιμοστατικό φάρμακο . Συνήθως πίνετε ως αφέψημα με άλλα σημαντικά βότανα όπως το χαμόμηλο .
Δίκταμο (Έρωντας) Origanum dicatmus
Ανθίζει και συλλέγετε κατά την ίδια περίοδο από τον Ιούνιο ως και τον Οκτώβριο . Το βότανο αυτό ίσως είναι το πιό ερωτικό , αλλά συνάμα και το πιο επικίνδυνο ως προς την συλλογή του αφού φυτρώνει σε απόκρημνα βράχια και απότομες βουνοπλαγιές .
Σίγουρα θα απορείτε για ποιο λόγο ονομάζεται «έρωντας». Μα φυσικά γιατί όποιος ήθελε να δείξει στην κοπέλα του πόσο την αγαπάει , της πρόσφερε δίκταμο θεωρώντας το ένα πολύ τολμηρό τόλμημα . Χρησιμοποιείτε για αρωμάτισμα ποτών (κυρίως κρασιού και λικέρ) Σαν φαρμακευτικό γιατρικό βοτάνι θεωρείτε ένα από τα πιο σημαντικά μιας και έχει την ιδιότητα να ενεργοποιεί το γρήγορη ίαση των πληγών με αποτέλεσμα ο ασθενής να ανναρώσει γρήγορα. Ιδανικό για στομαχόπονο και πονόλαιμο .
Μαντζουράνα (Origanum majorana)
Συλλέγετε επίσης το Καλοκαιράκι ενώ θεωρείτε ότι έχει αντισηπτικές, αντισπασμωδικές, αλλά και χωνευτικές ιδιότητες
Μέντα (Mentha x piperita)
Η άνθιση έρχεται Ιούνιο με Αύγουστο και μαζεύετε την ίδια περίοδο και θεωρείτε ένα από τα σπουδαιότερα βότανα . Είναι κατά της δυσπεψίας , των νευρικών διαταραχών και της αϋπνίας. Αρωματικό συνήθως το χρησιμοποιούν στα παγωτά, στις κομπόστες και κυρίως στις σαλάτες αφού η μυρωδιά της είναι πολύ έντονη και δίνει μια ιδιαίτερη εύγευστη γεύση στη σαλάτα .
Τίλιο
Είναι αρωματικό – φαρμακευτικό. Τα άνθη θεωρούνται ευστόμαχα. αντιβηχικά. μαλακτικά σπασμολυτικά, διουρητικά, αντικαταρροϊκά αποχρεμπτικά, αντιπαχυντικά και εφιδρωτικά. Ανθίζει τους μήνες Ιούνιο – Ιούλιο.
Ρίγανη (Origanum Vulgare)
Θεωρείτε ένα από τα πιο σημαντικά βότανα της Κρήτης , κατά της διάρροιας , τους σπασμούς της κοιλιάς , κατά των δηλητηριάσεων όπως επίσης χρησιμοποιούνταν για τον πονόδοντο .
Δάφνη (Laurus nobilis)
Πολλοί δεν ξέρουν τις ιδιότητες και συνάμα δεν μπορούν να εκτιμήσουν την χρησιμότητα του θαμνώδες δέντρου «δάφνη» . Χρησιμοποιούνταν παλαιότερα για την ενδυνάμωση των μαλλιών αλλά και το αφέψημα το χρησιμοποιούσαν για την επάλειψη των μελών και σε μέρη του σώματος , που έπασχαν από ρευματισμούς ή θλάσεις μυών .Είναι πολύ χρήσιμο για την δυσπεψία και για την καλή λειτουργία του στομάχου .
{mospagebreak}
Δεντρολίβανο (Rosmarinus officinalis)
Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν ως ρόφημα κατά των πονοκεφάλων όπως και ιδανικό για τις ημικρανίες . Θεωρήθηκε από ειδικούς επιστήμονες ότι η συχνή χρησιμοποίησή του είναι ιδανική κατά της τριχόπτωσης του τριχωτού της κεφαλής . Είναι αντιβακτηριδιακό, αντισηπτικό και πολύ διεγερτικό του κυκλοφοριακού , όπως επίσης και κατά της αϋπνίας
Βασιλικός (Ocimum basilicum)
Αρωματικό φυτό που εύκολα συναντάμε σε πολλά σπίτια ακόμα και σε γλάστρες και όχι ανάμεσα σε κηπευτικά , μια και θεωρείτε σαν διακοσμητικό λουλούδι με την ξεχωριστή αυτή μυρωδιά που μπορεί να χαρίσει σε κάθε χώρο .
Το χρήσιμο μέρος αυτού του πανέμορφο φυτού είναι τα άνθη του που μπορούμε να συλλέξουμε περίπου στα τέλη Αυγούστου και να τα αποξηράνουμεΧρησιμοποιείτε ως αρωματικό σε Κρητικά φαγητά , όπως επίσης για αρωματισμό του ελαιόλαδου σε συνδυασμό είτε μόνο του , είτε με άλλα βότανα επίσης αρωματικά. Ανακουφίζει από τις ημικρανίες , έντονους πονοκεφάλους, από στοματίτιδες , όπως επίσης καταπραΰνει τους σπασμούς των εντέρων στις ζαλάδες για την ατονία , την ψαμμίαση και την δυσκοιλιότητα. Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν πολτοποιημένο για την καταπραϋντική του δράση σε τσίμπημα σκορπιού, δάγκωμα μέλισσας , ή ερεθισμό από τσουκνίδα.
Θρούμπα
Σκοτώνει βακτηρίδια , μύκητες και μικρόβια από επιφάνειες όπως από βαρέλια Χρησιμοποιήθηκε επίσης κατά της διάρροιας.
Αγιόκλημα
Τι μπορούμε να πούμε γι αυτό το αιθέριο λουλούδι με το μεθυστικό άρωμα και το εκτυφλωτικά όμορφο ανθό . Το άρωμά του μοναδικό ! Γι’ αυτό άλλωστε υπάρχει και αιθέριο έλαιο από αγιόκλημα . Συνήθως χρησιμοποιούνταν από τους παλιούς φυσιολάτρες για τις δερματικές μολύνσεις αλλά και την αϋπνία.
Αμυγδαλιά
Γνωστό σε όλους μας το δέντρο της αμυγδαλιάς που γενικά και τα φύλλα αλλά και ο δεύτερος φλοιός του είναι ιδιαίτερα χρήσιμος αφού το έχουν πολλοί χαρακτηρίσει σαν φαρμακευτικό φυτό . Χρησιμοποιείτε συνήθως για την τριχόπτωση , τις φακίδες , τα εγκαύματα και τη ναυτία .
Βρώμη
Πολύ χρήσιμο βότανο στην ιατρική μια και προτείνετε κατά της κατάθλιψης , της εξάντλησης και της αϋπνίας . Θεωρείτε ένα από τα πολύ καλά τονωτικά του νευρικού συστήματος , χάρις τις βιταμίνες που περιέχει και την λεγόμενη «τανίνη» .
ΨΑΡΕΣ ή ΠΑΠΟΥΛΕΣ : Φάρμακο για τους αρχαίους, όπως μας πληροφορεί ο Διοσκουρίδης, χαίρει -δικαιολογημένα -μεγάλης εκτιμήσεως στην Κρήτη. Συλλέγεται και τρώγεται με λάδι και ξύδι. Το φυτό σταμναγκάθι είναι θάμνoς αγκαθωτός, αλλά οι αγκάθες του δεν είναι τόσο αιχμηρές ώστε να καθιστούν δύσκολη την περισυλλογή των μικρών βρώσιμων πράσινων φύλλων του.
Η ονομασία του οφείλεται σε μια παλιά συνήθεια των Κρητικών: Με τους θάμνoυς αυτούς σκέπαζαν τα στόμια των σταμνιών, για να μη μπαίνoυν ζωύφια μέσιx στο νερό). Όπως συμβαίνει με όλα τα χόρτα της Κρήτης, η παρασκευή της σαλάτας εξαρτάται από τις τοπικές ιδιαιτερότητες και από τη φαντασία της κάθε νοικοκυράς. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που το σταμναγκάθι χρησιμoποιείται αναμεμειγμένo με άλλα άγρια χόρτα, με λίγο κρεμμύδι (χρησιμoπoιείται το χλωρό κρεμμύδι και, κυρίως, τα υπέργεια μέρη του) και άνηθο.
Το σταμναγκάθι πέρασε με τη λαϊκή του ονομασία στη λογοτεχνία: » Κράζει ο φονιάς, και ξεπατώνοντας το σταμναγκάθι ρίχνει…» (Οδύσσεια Καζαντζάκη , Α722)
Το ραδίκιο (Cichorium intibus).
Θεωρείται εκλεκτή τροφή .Ωμό τρώγεται πάντα με ξύδι λόγω της πικρής του γεύσης.
«αν κάμω άχι πρέπει μου, κι αν κλαίω έχω δίκιο γιατί ‘καμες το χείλι μου πικρό σαν το ροδίκιο», μας λεει η κρητική μαντινάδα (Λεξικό Πιτυκάκη, Β. σελ. 930)
Η αγαλατσίδα (Reichardia picroides ).
Είναι η «γαλακτίτις» των βυζαντινών, η «γαλακτίδα» του Mεσαίωνα, η γαλατσίδα ή αγαλατσίδα της σημερινής Κρήτης. Παρετυμολoγικά συνδέθηκε με το γάλα και συχνά την κατανάλωναν οι θηλάζουσες μητέρες, πιστεύοντας ότι τις υποβοηθούσε να «κατεβάσουν γάλα. Η γεύση της είναι υπόγλυκη.
Η γλιστρίδα (Portulaca Oleracia).
Η γνωστή στην υπόλοιπη Ελλάδα «αντράκλα». Αυτοφυής αλλά και καλλιεργήσιμη στην Κρήτη, αποτελεί σπουδαίο σαλατικό της θερινής περιόδου. Συνήθως οι σαλάτες που γίνονται με ωμή γλιστρίδα είναι πολύ νόστιμες, αφού αναμειγνύεται είτε με μαρoύλι, είτε με τομάτα. και αγγούρι, είτε με μαϊντανό και κρεμμύδι, ενώ δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που γίνεται σαλάτα με βραστό αυγό και πατάτα. Σύμφωνα με νεώτερες έρευνες ή υψηλή περιεκτικότητά της σε λιπαρές ουσίες που καταπολεμούν τη χοληστερίνη καθιστά τη γλιστρίδα άριστη και υγιεινή τροφή.
Οι παπούλες ή ψαρές ή καμπυλιές. (Lathyrus ochrus).
Kαλλιεργήσιμo λαχανικό που χρησιμoπoιείται κυρίως ως σαλατικό, και, σχεδόν πάντα, ωμό. Η γεύση του είναι υπόπικρη. Kατά την περίοδο Τής Mεγαλης Σαρακοστής αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα νηστίσιμα φαγητά της Κρήτης. Τρώγεται με λάδι και ξύδι, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις αλατίζεται και δεν λαδώνεται (κατά τις νηστίσιμες ημέρες που δεν επιτρέπεται η κατανάλωση ελαίου). Σε πολλές περιοχές της Κρήτης συνοδεύει, μαζί με την επίσης ωμή αγκινάρα, το τοπικό ποτό «τσικουδιά».
Αγγούρι
Είναι πολύ γνωστό σε όλους μας το φυτό που καλλιεργείτε σχεδόν σε όλους τους αγρόκηπους και τα περιβόλια .Δροσιστικό , διουρητικό, πολύτιμο για τον οργανισμό μια και περιέχει πολύ νερό , ιδανικό για αδυνάτισμα μια και είναι πολύ χαμηλό σε θερμίδες και πολύ χορταστικό για το στομάχι μας . Παλιά θεωρούσαν ότι χρησίμευε στην ιατρική για την ψαμμίαση , την δυσκοιλιότητα , την νεφρίτιδα και γενικά τα πρηξίματα στομάχου , αλλά και στο δέρμα σαν μάσκα προσώπου μέχρι να απορροφηθεί όλη η υγρή του ουσία από το δέρμα μας .
{mospagebreak}
Aγκινάρα
Ένα πραγματικά πολύτιμο λαχανικό επίσης η αγκινάρα , που μπορούμε να τη βρούμε σε κήπους , και περιβόλια με πάσης φύσεως άλλα λαχανικά. Απομακρύνει την χοληστερίνη από το αίμα μας χάρης την διουρητική δράση της . Είναι θαμνώδες φυτό και φτάνει περίπου τα 1 έως και2 μέτρα. Τα πιο χρήσιμα μέρα της αγκινάρας θεωρούνται τα φύλλα και η ρίζα .
Χρησιμεύει στην μαγειρική ως λαχανικό αλλά και στην ιατρική αφού θεωρείτε ως ένα πλέον θεραπευτικό βότανο . Ένα συστατικό πολύ σημαντικό που περιέχετε σε αυτήν είναι η κυναρίνη και έχει αποδειχθεί ότι ελαττώνει σημαντικά τα επίπεδα χοληστερίνης και τριγλυκεριδίων στο σώμα μας , όπως επίσης έχει αποδειχτεί με πανεπιστημιακές μελέτες πως διεγείρει την έκκριση χολής και χρησιμοποιείτε στην θεραπεία της ανεπάρκειας του συκωτιού και της ατελής πέψης . Επίσης πολλοί είναι που λένε ότι χρησιμεύει για την αρτηριοσκλήρωση , τους ρευματισμούς , της φαγούρας και της ατονίας .
Από τα φυτά με ευρύτατη χρήση είτε ως αφεψήματα είτε ως ΄΄ιατρικά΄΄ στην Κρήτη είναι:
Μαλοτίρας
Αποτελεί συνήθως το κύριο συστατικό για ένα αφέψημα θαυμάσιας γεύσης και αρώματος μαζί με άλλα φυσικά αρωματικά και συγχρόνως πολύ καλά για την υγεία βότανα . Συλλέγετε από τον Μάιο – Αύγουστο . Είναι ευεργετικό κατά των παθήσεων του κυκλοφοριακό συστήματος του ανθρώπινου οργανισμού, κατά των αναπνευστικών προβλημάτων , της πέψης και την τηρεί πλήρεις προϋποθέσεις για την ισχυρή αντιμετώπιση του κρυολογήματος και του βήχα. Ειδικά η χρησιμοποίηση του με μέλι (ζεστό αφέψημα) είναι το ιδανικό γιατρικό για πονόλαιμους .
Χαμομήλι (Marticaria chamomila)
Συλλέγετε από τον Απρίλιο έως και τον Ιούνιο ενώ αποξηραίνεται και χρησιμοποιείτε για όλο το χρόνο . Στην Κρήτη υπάρχει παντού ιδιαίτερα σε χέρσους τόπους . Χαρακτηρίζεται ως αντιφλεγμονώδες , αντιαλλεργικό, καταπραϋντικό και άριστης ποιότητας αντισηπτικής χρήσης . Καταναλώνετε συνήθως ζεστό ως αφέψημα σε συνδυασμό με άλλα Κρητικά βότανα , συνδυάζοντας τη τέλεια χαλάρωση και καταπολεμώντας την αϋπνία .
Φασκόμηλο (Salvia fruticosa)
Συλλέγετε από Απρίλιο μέχρι και τον Οκτώβρη , πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά βότανα της Κρήτης άλλωστε και η παγκόσμια ονομασία του το χαρακτηρίζει πλήρως . Salvia προέρχεται από τη λατινική λέξη salvare που σημαίνει «σώζω» , θεωρώντας το πολύτιμο για τον ανθρώπινο οργανισμό . Θεωρείτε αντιιδρωτικό, κατά του πονόλαιμου και του πονοκεφάλου, κατά των πνευμονικών νόσων αλλά θεωρείτε εκτός των άλλων και ως διουρητικό και αιμοστατικό φάρμακο . Συνήθως πίνετε ως αφέψημα με άλλα σημαντικά βότανα όπως το χαμόμηλο .
Δίκταμο (Έρωντας) Origanum dicatmus
Ανθίζει και συλλέγετε κατά την ίδια περίοδο από τον Ιούνιο ως και τον Οκτώβριο . Το βότανο αυτό ίσως είναι το πιό ερωτικό , αλλά συνάμα και το πιο επικίνδυνο ως προς την συλλογή του αφού φυτρώνει σε απόκρημνα βράχια και απότομες βουνοπλαγιές .
Σίγουρα θα απορείτε για ποιο λόγο ονομάζεται «έρωντας». Μα φυσικά γιατί όποιος ήθελε να δείξει στην κοπέλα του πόσο την αγαπάει , της πρόσφερε δίκταμο θεωρώντας το ένα πολύ τολμηρό τόλμημα . Χρησιμοποιείτε για αρωμάτισμα ποτών (κυρίως κρασιού και λικέρ) Σαν φαρμακευτικό γιατρικό βοτάνι θεωρείτε ένα από τα πιο σημαντικά μιας και έχει την ιδιότητα να ενεργοποιεί το γρήγορη ίαση των πληγών με αποτέλεσμα ο ασθενής να ανναρώσει γρήγορα. Ιδανικό για στομαχόπονο και πονόλαιμο .
Μαντζουράνα (Origanum majorana)
Συλλέγετε επίσης το Καλοκαιράκι ενώ θεωρείτε ότι έχει αντισηπτικές, αντισπασμωδικές, αλλά και χωνευτικές ιδιότητες
Μέντα (Mentha x piperita)
Η άνθιση έρχεται Ιούνιο με Αύγουστο και μαζεύετε την ίδια περίοδο και θεωρείτε ένα από τα σπουδαιότερα βότανα . Είναι κατά της δυσπεψίας , των νευρικών διαταραχών και της αϋπνίας. Αρωματικό συνήθως το χρησιμοποιούν στα παγωτά, στις κομπόστες και κυρίως στις σαλάτες αφού η μυρωδιά της είναι πολύ έντονη και δίνει μια ιδιαίτερη εύγευστη γεύση στη σαλάτα .
Τίλιο
Είναι αρωματικό – φαρμακευτικό. Τα άνθη θεωρούνται ευστόμαχα. αντιβηχικά. μαλακτικά σπασμολυτικά, διουρητικά, αντικαταρροϊκά αποχρεμπτικά, αντιπαχυντικά και εφιδρωτικά. Ανθίζει τους μήνες Ιούνιο – Ιούλιο.
Ρίγανη (Origanum Vulgare)
Θεωρείτε ένα από τα πιο σημαντικά βότανα της Κρήτης , κατά της διάρροιας , τους σπασμούς της κοιλιάς , κατά των δηλητηριάσεων όπως επίσης χρησιμοποιούνταν για τον πονόδοντο .
Δάφνη (Laurus nobilis)
Πολλοί δεν ξέρουν τις ιδιότητες και συνάμα δεν μπορούν να εκτιμήσουν την χρησιμότητα του θαμνώδες δέντρου «δάφνη» . Χρησιμοποιούνταν παλαιότερα για την ενδυνάμωση των μαλλιών αλλά και το αφέψημα το χρησιμοποιούσαν για την επάλειψη των μελών και σε μέρη του σώματος , που έπασχαν από ρευματισμούς ή θλάσεις μυών .Είναι πολύ χρήσιμο για την δυσπεψία και για την καλή λειτουργία του στομάχου .
{mospagebreak}
Δεντρολίβανο (Rosmarinus officinalis)
Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν ως ρόφημα κατά των πονοκεφάλων όπως και ιδανικό για τις ημικρανίες . Θεωρήθηκε από ειδικούς επιστήμονες ότι η συχνή χρησιμοποίησή του είναι ιδανική κατά της τριχόπτωσης του τριχωτού της κεφαλής . Είναι αντιβακτηριδιακό, αντισηπτικό και πολύ διεγερτικό του κυκλοφοριακού , όπως επίσης και κατά της αϋπνίας
Βασιλικός (Ocimum basilicum)
Αρωματικό φυτό που εύκολα συναντάμε σε πολλά σπίτια ακόμα και σε γλάστρες και όχι ανάμεσα σε κηπευτικά , μια και θεωρείτε σαν διακοσμητικό λουλούδι με την ξεχωριστή αυτή μυρωδιά που μπορεί να χαρίσει σε κάθε χώρο .
Το χρήσιμο μέρος αυτού του πανέμορφο φυτού είναι τα άνθη του που μπορούμε να συλλέξουμε περίπου στα τέλη Αυγούστου και να τα αποξηράνουμεΧρησιμοποιείτε ως αρωματικό σε Κρητικά φαγητά , όπως επίσης για αρωματισμό του ελαιόλαδου σε συνδυασμό είτε μόνο του , είτε με άλλα βότανα επίσης αρωματικά. Ανακουφίζει από τις ημικρανίες , έντονους πονοκεφάλους, από στοματίτιδες , όπως επίσης καταπραΰνει τους σπασμούς των εντέρων στις ζαλάδες για την ατονία , την ψαμμίαση και την δυσκοιλιότητα. Παλαιότερα χρησιμοποιούνταν πολτοποιημένο για την καταπραϋντική του δράση σε τσίμπημα σκορπιού, δάγκωμα μέλισσας , ή ερεθισμό από τσουκνίδα.
Θρούμπα
Σκοτώνει βακτηρίδια , μύκητες και μικρόβια από επιφάνειες όπως από βαρέλια Χρησιμοποιήθηκε επίσης κατά της διάρροιας.
Αγιόκλημα
Τι μπορούμε να πούμε γι αυτό το αιθέριο λουλούδι με το μεθυστικό άρωμα και το εκτυφλωτικά όμορφο ανθό . Το άρωμά του μοναδικό ! Γι’ αυτό άλλωστε υπάρχει και αιθέριο έλαιο από αγιόκλημα . Συνήθως χρησιμοποιούνταν από τους παλιούς φυσιολάτρες για τις δερματικές μολύνσεις αλλά και την αϋπνία.
Αμυγδαλιά
Γνωστό σε όλους μας το δέντρο της αμυγδαλιάς που γενικά και τα φύλλα αλλά και ο δεύτερος φλοιός του είναι ιδιαίτερα χρήσιμος αφού το έχουν πολλοί χαρακτηρίσει σαν φαρμακευτικό φυτό . Χρησιμοποιείτε συνήθως για την τριχόπτωση , τις φακίδες , τα εγκαύματα και τη ναυτία .
Βρώμη
Πολύ χρήσιμο βότανο στην ιατρική μια και προτείνετε κατά της κατάθλιψης , της εξάντλησης και της αϋπνίας . Θεωρείτε ένα από τα πολύ καλά τονωτικά του νευρικού συστήματος , χάρις τις βιταμίνες που περιέχει και την λεγόμενη «τανίνη» .
Είναι καλλιεργήσιμο λαχανικό, που το συναντάμε στην Κρήτη. Τρώγεται συνήθως ωμό, σε σαλάτες με λάδι και ξύδι ή λεμόνι, μόνο του ή με ρόκα και μαρούλι. Η εποχή που υπάρχει στην αγορά, συμπίπτει με την σαρακοστή. Η γεύση του είναι ελαφρά πικρή και πολλές φορές συνοδεύει μαζί με ωμή αγριαγγινάρα, την τσικουδιά.
Ασκόλυμπρος, Ασκολύμπροι
Δεν πρόκειται για φυτό που φυτρώνει μόνο στην Κρήτη το αντίθετο μάλιστα, στην υπόλοιπη Ελλάδα ευδοκιμεί σε τεράστιες φυτείες στα βουνά και στα λαγκάδια.
Απλά δεν το τρώνε διότι δεν το γνωρίζουν στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Ο ασκόλυμπρος είναι πολυετή φυτό, αγκαθωτό που κάνει κίτρινα άνθη από τον Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβρη.
Μπορεί να φυτρώσει παντού, από τα πιο πετρώδη εδάφη μέχρι στην άμμο δίπλα στην θάλασσα.
Το φυτό πάντα το ψάχνανε οι Κρητικοί σε βουνά και σε λαγκάδια όπως και το σταμναγκάθι, μέχρι που κάποιοι από την Γραμβούσα Κισσάμου σκέφτηκαν να το καλλιεργήσουν για να μην τρέχουν στα βουνά να το ψάχνουν. Από τότε μέχρι σήμερα οι φυτείες έχουν μεγαλώσει σε έκταση και το φυτό υπάρχει σε κάθε σοβαρό μανάβικο της Κρήτης.
Στην Αθήνα ίσως το βρείτε τυχαία σε καμιά λαϊκή...
Η καλλιέργεια του ασκόλυμπρου είναι όπως και του σταμναγκαθιού πολύ κουραστική και δύσκολη.
Μερικές φωτογραφίες θα ανεβάσω μόνο και μόνο για να γνωρίζετε ποιο είναι το φυτό.
Στον ασκόλυμπρο τρώμε και τα γουλιά από φύλλα αλλά και την ρίζα του αφού της αφαιρέσουμε το σκληρό μέρος από την καρδιά της.
Ο ασκόλυμπρος βγαίνει με μία τσάπα από το χώμα και όλα τα υπόλοιπα τα κάνουμε με ένα μαχαίρι.
Έπειτα τον πλένουμε πολύ καλά και τον βράζουμε καλά.
Στην συνέχεια του προσθέτουμε στο πιάτο μας ελαιόλαδο αλάτι και λεμόνι.
Aυτοί είναι οι ασκολύμπροι
τους βγάζουμε με μία τσάπα/σκαπέτι προσεκτικά από το χώμα για να μην σπάσουμε την ρίζα
έπειτα τον καθαρίζουμε με ένα μαχαίρι
σχίζουμε την ρίζα για να αφαιρέσουμε το σκληρό μέρος
έτοιμος για πλύσιμο και βράσιμο
Άλλα : http://oliveoil.homedns.org/akournopodi
Ασκορλίμπροι - Ασκορδουλάκοι
Οι
Ασκολίμπροι είναι ένα υπέροχο, άγριο χόρτο (οι λευκές ριζούλες του) που
συλλέγεται από τους αγκαθώδης θάμνους στις ακτές της Κρήτης,
καθαρίζεται και παρασκευάζεται σύμφωνα με παραδοσιακές αυθεντικές
συνταγές (βράζεται ελαφρά, εμβαπτίζεται για μια μέρα σε σπιρτόζικο
τοπικό ξίδι και σε ελαφριά άλμη και τέλος διατηρείται σε έξτρα παρθένο
ελαιόλαδο. Οι ασκολίμπροι μας προσφέρουν φυτικές ίνες για την καλή
λειτουργία του εντέρου. Οι παλιοί Κρητικοί τους χαρακτηρίζουν και
αφροδισιακούς
Η πιο ννωστή συνταγή με ασκολίμπρους στην Κρήτη είναι «Ασκολίμπροι με κουκιά»
Υλικά
1/2 κιλό ασκολίμπροι
1/2 λεμόνι
λάδι, αλάτι
1/2 κιλό ξερά κουκιά (προαιρετικά)
1/2 λεμόνι
λάδι, αλάτι
1/2 κιλό ξερά κουκιά (προαιρετικά)
Εκτέλεση
Καθαρίζουμε τους ασκολίμπρους, τους
πλένουμε καλά και τους βράζουμε για μισή ώρα σε καυτό νερό. Κατόπιν,
τους σουρώνουμε, τους βάζουμε σε μία πιατέλα και ρίχνουμε το λάδι, το
χυμό του λεμονιού και το αλάτι. Αν θέλουμε μπορούμε να προσθέσουμε και
1/2 κιλό ξερά κουκιά, τα οποία βράζουμε μαζί με τα χόρτα, αφού φυσικά τα
έχουμε βάλει από βραδίς στο νερό να μαλακώσουν.
..."Οσάν τον ασκορδούλακα
στον μπέτη καρφωμένη
της ε πατώ μονόϊνο
μα 'κείνη μπλιό δε βγαίνει"...
Οι
ασκορδουλάκοι (κρητική ονομασία), αλλιώς βολβοί ή επιστημονικά muscari
comosum είναι μια ακόμη από τις σαλάτες που συνηθίζουν στην Κρήτη.
Τρώγεται ως σαλάτα παγωμένη με λάδι και ξύδι από κρασί, μυρωδάτη
συνοδεύει θαυμάσια όσπρια και κρεατικά. Πολλοί μάλιστα ισχυρίζονται ότι
συμβάλλουν στη μείωση της χοληστερίνης. Το να μαζέψει κανείς αρκετούς
ασκορδουλάκους δεν είναι και πολύ εύκολη δουλειά γιατί η ρίζα τους
βρίσκεται βαθιά σε σχέση με το μέγεθός τους. Οι βολβοί βράζονται για να
ξεπικρίσουν και σερβίρονται με λάδι και ξύδι ή γίνονται καταπληκτικό
τουρσί για μεζέ! Διατηρούνται στο ψυγείο μέχρι 1 εβδομάδα ενώ αν
τοποθετηθούν σε βάζο με αρκετό ξύδι, μέχρι κα 20 μέρες.Άγρια χόρτα
Τι διαφορετικό θα μπορούσε να έχει το διαιτολόγιο του κρητικού λαού εκτός από το «τρώμε ότι πέμπει (στέλνει) ο Θεός...»
Το μάζεμα των χόρτων από τους αγρούς
ήταν και είναι δουλειά των γυναικών, όπως συνέβαινε και στα νεώτερα
χρόνια. Συνήθως με τα χόρτα αυτά παρασκεύαζαν σαλάτες οι οποίες
συνόδευαν το καθημερινό φαγητό. Ότι υπήρχε διαθέσιμο στη φύση το έτρωγαν
και η γυναίκα – στην οποία στηρίζεται ο πολιτισμός μας – ήταν εκείνη
που δουλεύοντας ασταμάτητα 365 μέρες τον χρόνο, δημιούργησε αυτό που
λέμε Κρητική κουζίνα. Δηλαδή ήταν αυτή η οποία επινόησε τα διάφορα
φαγητά, παντρεύοντας πολλές φορές διαφορετικά μεταξύ τους τρόφιμα,
διαφορετικά χόρτα ή παντρεύοντας το κρέας με τα χόρτα, το ψάρι με τα
χόρτα, ώστε να δημιουργηθεί η ποσότητα που ήταν απαραίτητη για την
διατροφή της οικογένειας… Όπως συμβαίνει με όλα τα χόρτα της Κρήτης, η
παρασκευή της σαλάτας εξαρτάται από τις τοπικές ιδιαιτερότητες και από
τη φαντασία της κάθε νοικοκυράς.
Μόλοχος: Τρώγεται βραστή ή και τηγανητή
(μετά το βράσιμο) ως "σφουγγάτο" με αυγά. Ακόμη και η τσουκνίδα, που
καταναλωνόταν κατά την αρχαιότητα και τη βυζαντινή εποχή, τρώγεται ακόμα
και σήμερα στην Κρήτη, παρά το ότι και μόνον η επαφή του φυτού με το
ανθρώπινο δέρμα προκαλεί ερεθισμό και κνησμό. Στο Μυλοπόταμο τρώγονται
οι τρυφεροί βλαστοί της τσουκνίδας ως "σφουγγάτο" αλλά και "γιαχνί" και
είναι νοστιμότατοι.
Άλλα χόρτα που παραμένουν βρώσιμα στη σημερινή Κρήτη είναι τα λάπαθα, τα βλίτα.
Αγριοζοχός
Ο αγριοζοχός (Urospermum picroides)
ανήκει στην ίδια οικογένεια με το ζοχό. Θεωρείται γενικά ζιζάνιο, γιατί
παρεμποδίζει τις καλλιέργειες. Η γεύση του είναι πικρή, απαλύνεται όμως
με τη χρήση λεμονιού. Ο αγριοζοχός μπαίνει σε σαλάτες μαζί με άλλα χόρτα
ή σε χορτόπιτες.
Το ραδίκιο (Cichorium intibus).
"Αν κάμω άχι πρέπει μου κι αν κλαίω έχω δίκιο, γιατί 'καμες το χείλι μου πικρό σαν το ροδίκιο"
Θεωρείται εκλεκτή τροφή στην Κρήτη αν
και δύσκολο στο να την μαζέψεις. Εξαιρετικό για ζεστή σαλάτα ενώ ωμό
τρώγεται πάντα με ξύδι λόγω της πικρής του γεύσης.
Η αγαλατσίδα (Reichardia picroides).
Είναι η "γαλακτίτις" των βυζαντινών, η
"γαλακτίδα" του Mεσαίωνα, η γαλατσίδα ή αγαλατσίδα της σημερινής Κρήτης.
Παρετυμολoγικά συνδέθηκε με το γάλα και συχνά την κατανάλωναν οι
θηλάζουσες μητέρες, πιστεύοντας ότι τις υποβοηθούσε να "κατεβάσουν γάλα.
Η γεύση της είναι υπόγλυκη. Τρώγεται σε σαλάτες κρύες, ωμή, είτε σε
ζεστές βρασμένη.
Η γλιστρίδα (Portulaca Oleracia).
Καλλιεργήσιμη στην Κρήτη, αποτελεί
σπουδαίο σαλατικό της θερινής περιόδου. Συνήθως οι σαλάτες που γίνονται
με ωμή γλιστρίδα είναι πολύ νόστιμες. Σύμφωνα με νεώτερες έρευνες η
υψηλή περιεκτικότητά της σε λιπαρές ουσίες που καταπολεμούν τη
χοληστερίνη καθιστά τη γλιστρίδα άριστη και υγιεινή τροφή.
Οι παπούλες ή ψαρές ή καμπυλιές (Lathyrus ochrus).
Καλλιεργήσιμο λαχανικό που
χρησιμοποιείται κυρίως ως σαλατικό, και σχεδόν πάντα, ωμό. Η γεύση του
είναι υπόπικρη. Τρώγεται με λάδι και ξύδι, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις
αλατίζεται και δεν λαδώνεται (κατά τις νηστίσιμες ημέρες που δεν
επιτρέπεται η κατανάλωση ελαίου). Σε πολλές περιοχές της Κρήτης
συνοδεύει, μαζί με την επίσης ωμή αγκινάρα, την τσικουδιά στις παρέες
της Κρήτης.
Το σταμναγκάθι (Cichοrium Spinosun).
Υπάρχει ένα χόρτο που έχει μια υπέροχη
πικράδα μαζί με μια ελαφριά γλυκύτητα, που δεν μοιάζει με κανένα άλλο
και είναι σήμα κατατεθέν της κρητικής κουζίνας. Είναι το περιβόητο
σταμναγκάθι, που τα τελευταία χρόνια έχει κουρσέψει όλα τα γκουρμέ
εστιατόρια της Ελλάδας -και όχι μόνο- ανακηρύσσοντας εαυτόν ως χόρτο
απαραίτητο σε κάθε γαστρονομική αναζήτηση.
Το σταμναγκάθι είναι άγριο χόρτο που
έχει μια πικρή ευχάριστη γεύση που δεν μοιάζει σε γεύση με τα άλλα άγρια
χόρτα και είναι απαραίτητα σε κάθε υγιεινή διατροφή. Το σταμναγκάθι
φύεται μόνο στην Κρήτη. Κυρίως αυτό που φυτρώνει στα παράλια είναι (λόγω
αλατιού) και νοστιμότερο. Θα το βρούμε και στην ορεινή ζώνη, της
Κρήτης, ανάμεσα σε βράχους, με τη χαρακτηριστική αγκαθωτή ταξιανθία του.
Στην επιστημονική του ονομασία, το
σταμναγκάθι λέγεται Cichorium Spinosum και όσον αφορά τη λεκτική
συνύπαρξη της στάμνας με το αγκάθι, λέγεται ότι ευθύνεται μια παλιά
συνήθεια των Κρητικών να καλύπτουν με αυτά τα χόρτα τα στόμια των
σταμνών με το νερό, για να εμποδίζονται τα μαμούνια και τα έντομα να
κάνουν... βουτιές στο πόσιμο χρυσάφι.
Ανήκει στη μεγάλη οικογένεια των άγριων
ραδικιών και το όνομά του σημαίνει ότι μιλάμε για έναν μικρό αγκαθωτό
θάμνο. Τόσο αγκαθωτό όσο να κάνει απλώς δύσκολη τη ζωή των Κρητικών, που
αποφασίζουν ν' ασχοληθούν μαζί του.
Γίνεται μαγειρευτό με αρνί ή κατσίκι, βραστό ή ωμό σαλάτα, με αγνό παρθένο ελαιόλαδο και λεμόνι ή ξύδι.
Είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά, ωμέγα 3 λιπαρά και πολλά άλλα θρεπτικά συστατικά, που ωφελούν την υγεία.
Θεωρείται φάρμακο για πολλές παθήσεις
και συστήνεται για τις αντισηπτικές αλλά και τις αντιρρευματικές του
ιδιότητες. Μετά τη Γερμανική κατοχή που σε όλη την Ελλάδα ο κόσμος
πέθαινε από την πείνα, οι επιστήμονες έμειναν έκπληκτοι όταν ανακάλυψαν
ότι οι Κρητικοί ήταν υγιείς και επιβίωσαν χάρη στα χόρτα που έτρωγαν.
Την άνοιξη είναι τρυφερά αλλά τα αγκάθια
που έχουν τα καθιστούν δύσκολα στο μάζεμα. Το σταμναγκάθι δύσκολα
καλλιεργείται και παράγει γνήσιο σταμναγκάθι μόνο για 2 - 3 χρόνια.
Μετά την περίοδο αυτή το σταμναγκάθι μετατρέπεται σε ραδίκια. Κατά το
καλοκαίρι τα αγκάθια τους γίνονται πολύ αιχμηρά που ούτε τα κατσίκια δεν
τα πλησιάζουν.
Τα μανιτάρια γενικώς στην Κρήτη λέγονται ωμανίτες, προς τα Χανιά
λέγονται μανίτες και προς την ανατολική Κρήτη αμανίτοι πιθανόν να
περιγράφονται και με άλλα ονόματα.
Στην Ευρύτερη περιοχή του Ρεθύμνου ο πιο δημοφιλής ωμανίτης είναι ο Αρτικήτης. Το όνομα του οφείλεται στον άρτηκα, όπως λέγεται το φυτό του οποίου φύεται στη ρίζα του.
Στα ορεινά στις νότιες περιοχές ευδοκιμεί ο Αγκαθίτης που πολλοί τον θεωρούν το πιο νόστιμο εδώδιμο μανιτάρι. Σε πολλά χωριά τους συναντάμε και ως Δρουβαλίτες, κουμαρίτες, πρινίτες, αιματίτες, σε κάποια Δρυγίτες.
Η ονοματολογία και πάλι προκύπτει απο το βιότοπο που αναπτύσσονται.
Αμανίτες
Στην Ευρύτερη περιοχή του Ρεθύμνου ο πιο δημοφιλής ωμανίτης είναι ο Αρτικήτης. Το όνομα του οφείλεται στον άρτηκα, όπως λέγεται το φυτό του οποίου φύεται στη ρίζα του.
Στα ορεινά στις νότιες περιοχές ευδοκιμεί ο Αγκαθίτης που πολλοί τον θεωρούν το πιο νόστιμο εδώδιμο μανιτάρι. Σε πολλά χωριά τους συναντάμε και ως Δρουβαλίτες, κουμαρίτες, πρινίτες, αιματίτες, σε κάποια Δρυγίτες.
Η ονοματολογία και πάλι προκύπτει απο το βιότοπο που αναπτύσσονται.
Τα μανιτάρια είναι τροφή με χαμηλή
περιεκτικότητα σε κορεσμένα λίπη και νάτριο, μειωμένης θερμιδικής αξίας,
εφόσον τα 100 γρ. αποδίδουν περίπου 22 θερμίδες, ικανοποιητική πηγή
βιταμινών C και D, σιδήρου, ψευδαργύρου, φωσφόρου, καλίου, χαλκού και
σεληνίου, ενώ περιέχουν ακόμη βιταμίνες του συμπλέγματος Β, ριβοφλαβίνη,
νιασίνη και παντοθενικό οξύ.
Αποτελούν την ιδανική συνοδεία για την
κρητική ρακή και έχουν την πρώτη θέση στο κρητικό τραπέζι, προσοχή μόνο
στην κατανάλωση τους.
Γιατί κάποια από αυτά τρώγονται μόνο μια
φορά καθώς είναι 100% θανατηφόρα. Προσοχή λοιπόν, δεν μαζεύουμε μόνοι
μας ποτέ, καλύτερα να το κάνει κάποιος που τα γνωρίζει καλα…
Τα δε δηλητηριώδη λέγονται στα μέρη μου Ψακουλίτες, Κοπρίτες σε άλλες
περιοχές Φαρμακίτες, επίσης τους έχω ακόυσει και Προκοπίτες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου